Akut stres bozuklugu, travmatik bir olay yasanmasinin hemen ardindan ortaya çikabilen bir ruh sagligi durumudur. Akut stres bozuklugu, diger akil sagligi sorunlari gibi bir dizi psikolojik belirtiye neden olabilir. Farkina varilmazsa veya zamaninda tedavi edilmezse travma sonrasi stres bozukluguna evrilebilir. Akut stres bozuklugu (ASB) ile travma sonrasi stres bozuklugu (TSSB) arasinda yakin oldukça benzer bir iliski bulunur. Bazi insanlar akut stres bozuklugu geçirdikten sonra travma sonrasi stres bozuklugu gelistirebilirler.
Arastirmalara göre, insanlarin yaklasik yüzde 19'u travmatik bir olay yasadiktan sonra akut stres bozuklugu gelistirirler. Herkes travmatik olaylara farkli tepkiler verir. Ancak daha sonra ortaya çikabilecek olasi fiziksel ve psikolojik etkilerin farkinda olmak önemlidir.
Akut Stres Bozukluğunun Nedenleri Nelerdir?
Bir veya daha fazla travmatik olayla karsilasmak, tanik olmak veya bunlarla karsilasmak akut stres bozuklugu neden olabilir. Travma sebebi olaylar insanlarda yogun bir korku, dehset veya çaresizlik yaratir. Akut stres bozukluguna neden olabilecek travmatik olaylar sunlardir:
- Ölüm
- Kendine veya baskasina yapilmis ölüm tehdidi
- Kendine veya baskasina ciddi bir zarar verme tehdidi
- Kendisinin veya baskalarinin fiziksel bütünlügüne yönelik tehditler
Akut Stres Bozukluğunun Belirtileri Nelerdir?
Akut stres bozuklugunun belirtileri su sekilde ikiye ayrilir:
1. Dissosiyatif semptomlar
ASB’niz varsa asagidaki dissosiyatif belirtilerden üç veya daha fazlasina sahip oldugunuzu fark edebilirsiniz:
- Uyusma, kopukluk veya duygusal olarak tepkisiz hissetme
- Çevreniz hakkinda daha az farkindalik
- Çevrenizin size garip veya gerçek disi görünmesi, gerçeklikten kopmak
- Duyarsizlasma, düsünceleriniz veya duygularinizin size ait oldugunu hissedememek
- Travmatik olayin bir veya daha fazla önemli yönü hatirlanmadiginda ortaya çikan dissosiyatif amnezi
2. Travmatik olayı yeniden deneyimlemek
Akut stres bozukluguna sahipseniz, asagidaki yollardan biri veya birkaçiyla yasadiginiz travmatik olayi israrli olarak yeniden deneyimlersiniz:
- Travmatik olayin tekrarlayan görüntüleri, düsünceleri, kâbuslari, yanilsamalari veya geri dönüs olaylari
- Travmatik olayi yeniden yasiyormus gibi hissetmek
- Bir sey size travmatik olayi hatirlattiginda üzülmek
Akut Stres Bozukluğu Ne Kadar Sürer?
Akut stres bozuklugu, yasanan travmatik bir olaydan sonra ilk dönemde verilen tepkiler olarak açiklanabilir.Travmatik olaydan kasit, kisilerin kendi baslarina ya da sevdiklerinin basina gelen fiziksel ve psikolojik olaylar olabilir. Bu olaylar sonucunda ortaya çikan korku, endise, çaresizlik ya da dehset gibi duygular yogun strese yol açabilir. Tüm bunlarin sonucunda da akut stres bozuklugu ortaya çikabilmektedir. Travmatik olayin yasanmasindan sonra akut stres bozuklugu, 4 hafta içinde ortaya çikabilir. Bunun yaninda ortaya çiktiktan sonra 2 güne ya da 1 aya kadar sürebilir.
Akut Stres Bozukluğunun Risk Faktörleri
Herkes hayatinin herhangi bir noktasinda akut stres bozuklugu gelistirebilir. Bununla birlikte, bazi kisilerin bu bozuklugu yasama riski daha yüksektir. Bir kisinin ASB gelistirme riskini artirabilecek faktörler sunlardir:
- Travmatik bir olayi önceden deneyimlemek, böyle bir olaya tanik olmak ya da olaya dair bilgi sahibi olmak
- Diger akil sagligi bozukluklari öyküsü
- Geçmiste gerçeklesmis travmatik olaylara karsi gelistirilen reaksiyonlarin öyküsü
- 40 yasindan küçük olmak
- Kadin olmak
Akut Stres Bozukluğu Tedavisi Nasıldır?
Doktorunuz akut stres bozuklugunu tedavi etmek için asagidaki yöntemlerden birini veya birkaçini kullanabilir:
- Özel ihtiyaçlarinizi belirlemek için bir psikiyatrik degerlendirme yapabilir.
- Intihar veya baskalarina zarar verme riski altindaysaniz hastaneye kaldirilmanizi isteyebilir.
- Size bozuklugunuz hakkinda bilmeniz gerekenleri ögretmek için psikiyatrik egitim verebilir.
- Anksiyete için kullanilan ilaçlar, seçici serotonin geri alim inhibitörleri ve antidepresanlar için reçete edebilir.
- Iyilesme hizini artirabilen ve ASB’nin TSSB’ye dönüsmesini önleyebilen bilissel davranisçi terapi uygulayabilir.
- Maruz kalmaya dayali tedavilere basvurabilir.
- Hipnoterapi yapabilir.
Akut Stres Bozukluğu İlaç Tedavisi
Akut stres bozuklugu, hem psikoterapi hem de ilaç tedavisi kapsaminda tedavi edilebilir. Bu hastaliktan muzdarip olan kisilerin tedavisinde ilaç tedavisi ise oldukça önemlidir. Ilaç tedavisinden yanit alabilmek için de hastalarin ilaç kullanma fikrini kabul etmeleri, ilk önceliktir. Düsük dozda ve hafif yan etkilere sahip bir ilaçla baslangiç yapilmalidir. Olusabilecek herhangi bir yan etki ya da huzursuzluk halinde de hastanin ilaci birakmasi saglanmalidir. Bulgularin tamamen ortadan kalkmasina bagli olarak ilaç tedavisi, 2 ya da 3 ay sürebilir.
Akut Stres Bozukluğu ve TSSB Arasındaki Fark
Kisinin büyük bir travma yasamasindan sonra travma sonrasi stres bozuklugu sorunu ortaya çikabilir. Travmayi hatirlamaktan sürekli kaçmaya çalissa dahi ayni olayi tekrar tekrar yasayabilir. Kendisini korkmus ve çaresizlik içinde hissedebilir. Üstelik bu bozukluk, uzun zaman sürebilmekte ve tekrarlayabilmektedir. Bunun yaninda akut stres bozuklugu, travmatik olaydan sonraki 4 haftalik zaman diliminde ortaya çikar. Etkisi ise en az 2 gün, en çok 4 hafta olmak üzere sürebilir. Travma sonrasi stres bozuklugu ile arasindaki en belirgin fark da budur.
