Oniomania veya kompulsif satin alma bozuklugu olarak da bilinen alisveris bagimliligi, modern dünyada milyonlarca insanin etkilendigi bir bagimliliktir. Diger bagimlilik türleri gibi bireye, ailelere ve genel olarak topluma zarar vermektedir. Alisveris bagimliliginin birçok davranissal bozukluk gibi, su anda psikiyatri tarafindan taninan bir ruh sagligi bozuklugu olmadigina dikkat çekmek gereklidir. DSM-5'te teshis edilebilen bir bozukluk olarak resmen taninmasi için daha fazla arastirmaya ve fikir birligine ihtiyaç duyulmaktadir. Fakat yine de mevcut arastirmalar alisveris bagimliligi hakkinda tanimlanmis davranislar, belirtiler, risk faktörleri ve semptomlarin bir modelini ortaya koymaktadir.
Önceki siniflandirmalarda bir dürtü kontrol bozuklugu olarak tarif edilirdi. Simdi bagimlilik mi yoksa bir dürtü kontrol bozuklugu mu oldugu tartisilmaktadir.
Alisveris bagimlilari; fiziksel, bilissel, duygusal ve kisilerarasi sonuçlara ragmen olumsuz davranislarda bulunmaya devam ederek tipik bir bagimlilik seyri gösterir. Bahsi geçen davranislar genellikle kisinin düsüncelerini fazlasiyla mesgul eder. Alisveris siklik ve yogunlugu artar, alisveris öncesinde siddetli bir arzu duyma, alisveris sirasinda zevk alma, sonrasinda pismanlik yasama vardir. Alisveris bagimliligi olanlar nihayetinde mali kaynaklarini tüketirler. Yalnizca bir seyler satin almak ugruna gereksiz alisveris yaptiklari geri dönüsü zor bir noktaya gelebilirler.
Alışveriş Bağımlılığının Aşamaları
Alisveris bagimliligi kendini dört farkli asamayi takip ederek gösterebilir:
- Beklenti: Kisi belirli bir ürüne sahip olmakla ilgili düsünceler, dürtüler veya mesguliyetler gelistirir.
- Hazirlik: Bagimlilik gösteren kisi, alisveris deneyimini planlamaya baslar. Hazirlik asamasi ürünü kesfetme, fiyatlarini bulma ve alisverisin nerede yapilacagina karar verme olarak açiklanabilir.
- Alisveris: Adindan da anlasilacagi gibi, alisverisin gerçeklestigi asamadir.
- Satin Alma: Bagimliligin son asamasinda, harcamanin sonrasinda kisi yeniden harcadigi için pisman hissedebilir.
Neticede alisveris bagimliliginin türleri kisiden kisiye farklilik gösterse de kisinin refahi üzerindeki olumsuz etkisi benzerdir.
Alışveriş Bağımlılığının Belirtileri
Kompülsif olarak alisveris yapan kisiler bazi ortak belirtiler gösterirler. Asagidaki maddelerde alisveris bagimliliginin belirtileri siralanmistir:
Her zaman alisveris yapmayi düsünmek ve planlamak.
Satin alma sirasinda yogun bir cosku hissetmek.
Ruhsal olarak iyi hissetmek için alisveris yapmak.
Daha önce hissedilen memnuniyeti tekrar yasamak için daha fazla satin almak.
Satin almayi birakamadikça günlük sorumluluklari aksatmaya baslamak.
Alisveris yapma konusunda güçlü bir suçluluk duygusuna sahip olmak.
Alışveriş Bağımlılığının Türleri
Shopaholics Anonymous’a yani Adsiz Alisveriskoliklere göre, alisveris bagimliligi olan bireyler muhtemelen asagidaki türlerden birinin kriterlerine uygun hissetmektedir:
- Dürtüyle Alisveris Bagimliligi: Duygusal sikinti hissettiklerinde alisveris yapan kisilerdir.
- Ödül Alisverisi: Her zaman mükemmel bir ürün arayisiyla alisveris yapan kisilerdir.
- Alisveriskolik: Büyük harcamalar yapmak isterler ve gösterisli ürünleri severler.
- Pazarlik bagimlilari: Ihtiyaç duymadiklari ürünleri sirf indirimde olduklari için satin alirlar.
- Bulimik alisveriskolikler: Kisir bir satin alma ve nüksetme döngüsüne yakalanirlar.
- Koleksiyoncular: Her renkte ürüne sahip olmadikça veya bir setin her parçasini toplamadikça kendilerini tamamlanmis hissetmezler.
Alışveriş Bağımlılığı Testi
Alisveris bagimliligi tedavi edilmezse zararli oldugu kadar ilerlemesinin durdurulmasi zorlasan bir durumdur. Risk altinda hissediyorsaniz veya sevdiginiz birinin alisveris bagimlisi oldugundan endiseleniyorsaniz, asagidakileri sorularin cevaplarini ögrenmeye çalisin:
- Alisverise çikmadiginiz zaman endiseli mi hissediyorsunuz?
- Satin almak sizi rahatlatiyor mu?
- Bazen karsilayamayacaginiz seyleri satin aliyor musunuz?
- Herhangi bir ödeme aldiktan sonra, paranizi öncelikle alisverise harciyor musunuz?
- Alisverislerinizden ötürü ödenmemis çok fazla borcunuz var mi?
- Bir sey satin aldiktan sonra kendinizi suçlu hissediyor musunuz veya yargiliyor musunuz?
- Alisveris için ne kadar harcama yaptiginizi bilseler insanlarin sizi yargilayacagini düsünüyor musunuz?
Yukarida sorulan sorularin çoguna evet yaniti vermek, dikkate alinmasi gereken uyari çanlaridir. Sorularin çoguna evet diyen birinin alisveris bagimliligi riski altinda oldugu anlamina gelebilir.
