Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?
Dikkat eksikligi hiperaktivite bozuklugu gelisimsel bir bozukluktur. Yani anne karninda baslayan sinir sistemi gelisimi çocukluk ve ergenlik boyunca devam eder. Bu gelisimsel düzeydeki bir sorun nedeniyle dikkat eksikligi, hiperaktivite ve dürtüsellik olmak üzere 3 boyutta belirtiler görülmeye baslar. Dikkat Eksikligi Hiperaktivite Bozuklugu (DEHB) olan her 3çocuktan biri sinir sistemi gelisimi ile düzelir. Kalan üçte ikisinin yarisi ergenlik sonrasi düzelirken diger yarisi yetiskinlik boyunca devam eder. DEHB semptomlari genelde 3 yas sonrasi görülmeye baslar. Daha sonra sinir sisteminin gelisimi ile kendiliginden düzelebildigi gibi ergenlik ve yetiskinlikte de devam edebilir. DEHB semptomlari davranis sorunlari ile karistirilabilir. Genelde yaramaz çocuk olarak tabir edilen bu çocuklarda tedavi ile dramatik degisimler görülür. Çocugun uyumu ve okul basarisi artar. Dikkat eksikligi belirtileri olan çocuklar ise sessiz, iyi huylu çocuklar olarak taninir ancak okul basarilari düsük, unutkan ve daginiktirlar. Bu çocuklarda altta yatandikkat eksikligi bozuklugu tamamen gözden kaçabilir
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu sadece çocuklarda mı olur?
Yetiskinlerde de DEHB tanisi konulabilir ama çocuklukta tespit edilemedigi varsayilir. 12 yasindan önce DEHB belirtileri yoksa tani süphelidir. Çocuklarda DEHB daha çok hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri ile seyrederken büyüdükçe bu belirtiler degisir veya kaybolur. Ergen ve eriskin yaslarda dikkat eksikligi belirtileri daha sik görülür. Teshis edilmemis DEHB'li yetiskinlerin geçmisinde düsük okul basarisi, is ve iliskilerinde sorunlar çogunlukla vardir.
Dikkat eksikligi, hiperaktivite ve dürtüsellik olmak üzere 3boyutu vardir.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu belirtileri nelerdir?
Dikkat eksikligi belirtileri; dikkatsizlikten dolayi basit hatalar yapma, dikkati uzun süre sürdürememe, karisik çok basamakli isleri organize etmede zorlanma, dikkatin kolay dagilmasi, dalginlik, unutkanlik, telefon cüzdan anahtar vb esya kaybetme, basladigi isin sonunu getirmekte zorlanma, bir ise baslama ve bitirmede zorluk, ayrintili detayli islerde zorlanma ve bu islerden kaçma, erteleme, islerini son ana birakma, sürekli gecikme, zamani planlayamama, randevularini unutma, daginiklik, sakarlik, sik ufak kazalar yapmak
Hiperaktivite belirtileri; motor takilmis gibi asiri hareketlilik, çok konusma, iç huzursuzlugu, bos duramama, sabit oturmakta zorlanma, el ve ayaklarda devamli hareketlilik,
Dürtüsellik belirtileri; acelecilik, sabirsizlik, sira bekleyememe, söz kesmek
Bu belirtilerden birine sahip olmak dikkat eksikligi hiperaktivite bozuklugu tanisi koydurmaz. Birden fazla belirti daha sik ve daha siddetli olarak mevcutsa; bu belirtiler is, okul veya sosyal islevselligi bozuyorsa psikiyatrik degerlendirme uygun olur. Bu belirtiler diger psikiyatrik bozukluklarda da görülebildigi için ayrici tani yapilmalidir.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu neden olur?
Genetik, gebelikte sigara, gebelikte alkol uyusturucu madde ve bazi zehirli maddelerle temas, düsük kilolu dogmak, dogum sirasinda beynin zarar görmesi gibi sebepler dikkat eksikligi hiperaktivite bozukluguna neden olabilir. DEHB olan kisilerde ögrenme güçlügü, kaygi bozukluklari, depresyon, alkol ve madde kullanimi sik görülür. Yaptigim bir bilimsel çalismada DEHB’si olanlarda daha çok kaygi bozukluklari oldugunu, özellikle de sosyal anksiyete bozuklugu oldugunu tespit ettim. DEHB’si olan kisiler kaygilarini azaltmak veya DEHB belirtileri ise bas edebilmek için alkol ve madde kullanabilmektedir.
Dikkat eksikligi hiperaktivite bozuklugu ilaç tedavisi?
DEHB tedavisi belirtilere yöneliktir. DEHB tanisi konuldugunda ilk seçenek ilaçlar uyarici ilaçlardir. Metilfenidat, amfetamin, atomoksetin, klonidin, guanfasin, bupropion, venlafaksin, duloksetin gibi uyarici ilaçlar düsünme ve dikkat üzerinde etkili olan dopamin ve nöroadrenalini arttirarak etki ederler. Dakikalar içerisinde etki baslar ve gün sonunda etki kaybolur. Bir psikiyatrist denetiminde verilmesi uygun olur. Kalp ve dolasim sistemi, karaciger ve böbrek hastaligi, epilepsi, glokom, kaygi bozuklugu gibi bazi sorunlari olanlarda uygun olmayabilir. Yan etkilerinin degerlendirilmesi gerekir.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ilaçları bağımlılık yapar mı?
DEHB tedavisinde kullanilan ilaçlarin bagimlilik yapmadigi tespit edilmistir. Uyarici olmayan DEHB ilaçlari da mevcuttur. Etkisi haftalar içerisinde çikmaktadir. Kaygi bozuklugu veya madde bagimliligi olanlarda ilk tercih edilmesi gereken ilaçlardir. Bazi antidepresan ilaçlar da DEHB tedavisinde kullanilmaktadir.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ilaçsız tedavi, terapi?
DEHB'si olan çocuk belirtileri nedeniyle aile, okul ve akran ortaminda zorluklar yasarlar. Fiziksel ve duygusal ihmale, istismara maruz kalirlar. Akranlari tarafindan zorbaliga ugrarlar. Hayal kirikligi, suçluluk ve öfke aile içinde kol gezmeye baslar. Bu olumsuz duygularla bas edebilmek için yardim almalarini öneririm. Psikososyal müdahaleler çocugun ve ebeveynlerin yeni beceri ve tutumlar edinerek birbirleriyle daha saglikli iliski kurmalarina yardimci olur. Aile ve okulda DEHB olan çocuga nasil davranilmasi gerektigine yönelik psikoegitim verilmelidir. Bilissel Davranisçi Terapi, Aile terapisi, stres ve sorun yönetimi DEHB tedavisinde kullanilan terapilerdir. Rutin günlük yasam aktiviteleri planlanmalidir. Uyanma saatinden gece yatis saatine kadar plana uyulmalidir. Esyalarin düzeni için devamli günlük organizasyon yapilmalidir. Not alma, açiklik ve tutarlik tesvik edilmelidir. Olumlu davranislar ödüllendirilmeli, rutin takvimi olusturulmali, listeler yapilmalidir. Etkinlik planlarken takvime islenmeli ve kontrol edilmelidir. Notlar alinmali, anahtar cüzdan, telefon gibi esyalar belirli bir yerde bulundurulmalidir. Yapilmasi gereken isler bölünmeli, daha küçük parçalar halinde yapilmalidir.
