Eskiden paranoid bozukluk olarak adlandirilan sanrili bozukluk, ciddi bir akil sagligi olan psikotik bozuklugun bir türüdür. Sanrili bozukluga sahip olan insanlar gerçek ve hayalin farkini anlayamazlar. Sanrilar, sanrili bozuklugun temel belirtisidir. Sanrilari dogru veya gerçeklige dayali olmayan bir seye sarsilmaz inançlar olarak tanimlayabiliriz. Ancak bu durum, sanrilarin tamamen gerçeklikten uzak olduklari anlamina gelmez. Sanrili bozukluk; gerçek hayatta meydana gelebilecek durumlarla ilgili tuhaf olmayan sanrilari içerir. Takip edilmek, zehirlenmek veya aldatilmak gibi durumlar olarak ortaya çikabilir. Bahsi geçen sanrilar genellikle yanlis algilardan dogar. Esasinda durum ya hiç sanildigi gibi degildir ya da çok abartilidir. Gerçeklik tasiyanlarin aksine, uzaylilar tarafindan klonlanmak gibi gerçek hayatta olmayacak sanrilar yasanabilir. Bu tür düsünceler, tuhaf tipte sanrilar olarak kabul edilebilir.
Sanrili bozuklugu olan kisiler, genellikle sosyallesmeye ve normal sekilde çalismaya devam edebilirler. Bu, hastaliklarinin bir belirtisi olarak sanrilara sahip olabilecek diger psikotik bozukluklari olan insanlardan farklidir. Ancak bazi durumlarda sanrili bozuklugu olan insanlar, hayalleriyle hayatlarini kesintiye ugratacak kadar mesgul olabilirler.
Sanrı Nedir, Neden Olur?
Sanri, kisinin israrla dogrulunu savundugu ancak kanitlayamadigi bir inanis olarak açiklanabilir. Ancak kültürel inançlarin, sanri tanimlamasinin disinda kalan inanis türlerdir. Sanrilar kibir, kiskançlik ya da kötülük görme durumlarinda ortaya çikabilir. Sanri gören kisi, diger insanlarin inanip inanmadiklarini önemsemez ve inancina bagli kalir.
Sanrilarin ortaya çikis nedenleri tam olarak bilinmemektedir. Ancak tetikleyici psikolojik ya da biyolojik faktörlerin oldugu düsünülür. Bunun yaninda sizofreni ve sanrisal bozukluklarda genetik bir baglanti oldugu gözlemlenmistir. Ayni zamanda fiziksel veya duygusal travmalar sonucu da sanrilar meydana gelebilmektedir.
Sanrılı Bozukluklarda Sanrının Türleri
Sanrili bozukluklarda sanrinin türleri, yasanan sanrinin ana temasina dayanmaktadir:
- Erotomanik: Sanriyi gören, birisinin kendisine âsik olduguna inanir ve o kisiyle iletisim kurmaya çalisabilir. Genellikle bu kisi önemli veya ünlü biridir. Bu durum, takip davranisina yol açabilir.
- Grandiyöz: Bu kisinin asiri sisirilmis bir deger, güç, bilgi veya kimlik duygusu vardir. Çok yetenekli olduklarina veya önemli bir kesif yaptiklarina inanabilirler.
- Kiskanç: Bu tipteki bir kisi, esinin veya cinsel partnerinin sadakatsiz olduguna inanir.
- Persekutar: Buna sahip olan biri, kötü muamele gördügüne veya birisinin kendisini gözetledigine veya ona zarar vermeyi planladigina inanir. Yasal makamlara tekrar tekrar sikâyette bulunabilirler.
- Somatik: Fiziksel bir kusurlari veya tibbi sorunlari olduguna inanirlar.
- Karisik: Bu kisilerde yukarida listelenen türlerden iki veya daha fazla sanri türü ayni anda yasanmaktadir.
Sanrılı Bozukluk Belirtileri
Sanrili bozuklugun belirtileri genellikle tuhaf olmayan sanrilarin varligi olarak kendini gösterir. Bu bozuklugun en belirgin semptomu, elbette ki sanrilardir. Görünebilecek diger semptomlar ise sunlardir:
- Sinirli, kizgin olmak,
- Düsük ruhsal durum,
- Sanri ile ilgili gelisen halüsinasyonlar: Gerçekte orada olmayan seyleri görmek, duymak veya hissetmek. Örnegin, koku sorunu olduguna inanan bir kisi sürekli kötü koku alabilir.
Sanrılı Bozukluğun Nedenleri
Diger birçok psikotik bozuklukta oldugu gibi, sanrili bozuklugun kesin nedeni henüz bilinmemektedir. Arastirmacilar çesitli genetik, biyolojik ve çevresel veya psikolojik faktörlerin oynadigi role odaklanmaktadir.
- Genetik: Sanrili bozuklugun, sanrili bozukluk veya sizofreni öyküsü olan aile üyelerine sahip kisilerde daha yaygin oldugu gerçegi, genetik faktörün etkili oldugunu düsündürmektedir. Diger ruhsal bozukluklarda oldugu gibi, sanrili bozukluk gelistirme egiliminin ebeveynlerden çocuklarina geçebilecegine inanilmaktadir.
- Biyolojik: Arastirmacilar, beynin belirli bölgelerindeki anormalliklerin sanrili bozukluklarin gelisimine nasil dâhil olabilecegini incelemislerdir. Beyindeki nörotransmiterler adi verilen bazi kimyasallarin dengesizligi de sanri semptomlarinin olusumuyla iliskilendirilmistir. Nörotransmiterler, beyindeki sinir hücrelerinin mesaj göndermesine yardimci olan maddelerdir. Bu kimyasallardaki bir dengesizlik, mesajlarin iletimini engeller. Bu durumda da sanrili semptomlara yol açabilir.
- Çevresel / psikolojik: Bulgular, sanrili bozuklugun stres tarafindan tetiklenebilecegini göstermektedir. Alkol ve uyusturucu kullanimi da bu duruma katkida bulunabilir. Göçmenler veya görme ve isitme zayifligi olanlar gibi izole olma egiliminde olan insanlar, sanrili bozukluk gelistirmeye karsi daha savunmasiz görünmektedir.
Sanrılı Bozukluğu Tedavisi
Sanrili bozuklugu tedavisi çogunlukla ilaç ve psikoterapi tercih edilmektedir. Bununla birlikte sanrili bozukluk, tek basina ilaçla tedaviye oldukça dirençlidir. Siddetli semptomlari olan kisiler, durumlari stabil hale gelene kadar hastanede kalmalidir. Bu kisiler, kendilerine veya baskalarina zarar verme riski tasiyabilirler.
- Psikoterapi: Sanrili bozuklugun birincil tedavisidir. Daha saglikli, daha islevsel tutum ve davranislari tesvik ederken, hastalarin semptomlarini tartismalari için güvenli bir ortam saglar.
- Psikososyal tedaviler: Sanrili bozuklukla iliskili davranissal ve psikolojik sorunlarda çesitli psikososyal tedaviler yardimci olabilir. Terapi yoluyla hastalar, semptomlarini kontrol edebilirler. Relapsin erken uyari isaretlerini belirlemeyi ve bir relaps önleme plani gelistirmeyi ögrenebilirler.
- Bireysel psikoterapi: Kisinin çarpitilmis temelde yatan düsüncelerini tanimasina ve düzeltmesine yardimci olabilir.
- Bilissel-davranisçi terapi (BDT): Kisinin rahatsiz edici duygulara yol açan düsünce kaliplarini ve davranislari tanimayi ve degistirmeyi ögrenmesine yardimci olur.
- Ilaçlar: Akil sagligi uzmani, belirli ilaçlarin terapi yöntemleriyle beraber kullanilmasini isteyebilir. Sanrili bozuklugu tedavi etmek için kullanilan birincil ilaçlar antipsikotiklerdir.
