Özgül fobiler, çok az tehlike arz eden ancak kaygi ve kaçinmaya sebep olan nesneler veya durumlara karsi duyulan karsi konulamaz korkudur. Bir konusma yaparken veya bir sinava girerken yasanan kisa kayginin aksine özgül fobiler uzun sürelidir. Hayatin uzun bir dönemi ya da tamaminda devam edebilir. Asiri denebilecek fiziksel ve psikolojik tepkilere neden olur. Is yerinde, okulda veya sosyal ortamlarda normal sekilde davranma yetisini etkileyebilir.
Özgül fobiler en yaygin anksiyete bozukluklari arasindadir fakat her fobinin tedavi edilmeye ihtiyaci yoktur. Yine de herhangi bir özgül fobi günlük yasaminizi etkiliyorsa, korkularinizin üstesinden gelmenize yardimci olabilecek çesitli terapiler mevcuttur. Terapiler genellikle fobilerinize kalici olarak çözüm sunarlar.
Özgül Fobilerin Çesitleri
Özgül fobi, tasidigi riskle orantisiz olan belirli bir nesne veya durumla ilgili yogun ve israrci bir korku içerir. Pek çok fobi türü vardir ve birden fazla nesne veya durum hakkinda belirli bir fobi yasamak alisilmadik bir durum degildir. Diger anksiyete bozukluklari ile birlikte belirli fobiler de ortaya çikabilir. Özgül fobilere sahip kisilerin ortak kategorileri su sekildedir:
- Uçaklar, kapali alanlar veya okula gitmek gibi durumlar,
- Gök gürültülü firtina veya yükseklik gibi dogal olaylar,
- Köpekler ve örümcekler gibi hayvanlar ve böcekler,
- Igneler, kazalar veya tibbi prosedürler gibi kan, enjeksiyon veya yaralanma olaylari,
- Araba kullanma,
- Yalnizlik,
- Bogulma, kusma, yüksek sesler veya palyaçolar gibi digerleri.
Özgül Fobilerin Belirtileri
Her özgül fobi, kendine has bir terimle anilir. Yaygin görülen fobilere ait terimlerin örnekleri, yükseklik korkusu için akrofobi ve kapali alan korkusu için klostrofobi olarak gösterilebilir. Sahip oldugunuz özgül fobi ne olursa olsun, hepsinde ortak olarak su belirtiler bulunabilir:
- Korkunuzun kaynagina maruz kaldiginizda, hatta onu düsündügünüz anda gelen yogun korku, endise ve panik hissi,
- Korkularinizin mantiksiz veya abartili oldugunun ancak onlari kontrol etmekte güçlük çektiginizin farkinda olmak,
- Durum veya nesne size yaklastikça artan anksiyete,
- Nesneden veya durumdan kaçinmak için mümkün olan her seyi yapmak,
- Korkunuzdan dolayi normal çalismakta zorluk çekmek,
- Terleme, hizli kalp atisi, gögüs sikismasi veya nefes almada güçlük gibi fiziksel reaksiyonlar ve hisler,
- Kan görmek veya yaralanma durumlarinda yasanan mide bulantisi, bas dönmesi veya bayilma,
- Çocuklarda öfke nöbetleri, sarilmak, aglamak veya ebeveynin yanindan ayrilmayi reddetmek.
Özgül Fobilerin Nedenleri
Özgül fobilerin gerçek nedenleri hakkinda hala pek çok sey bilinmiyor. Fakat simdiye kadar belirlenmis nedenleri su sekilde siralayabiliriz:
- Olumsuz deneyimler: Birçok fobi, belirli bir nesne veya durumla ilgili olumsuz bir deneyim sonucu gelisir. Bu deneyim sonucu yasanan panik atak durumu da fobi gelismesinde etkilidir.
- Genetik ve çevre: Özgül fobiniz ile ebeveynlerinizin fobisi veya kaygisi arasinda bir baglanti olabilir. Bu durum genetik fonksiyonlardan veya ögrenilmis davranislardan da kaynaklaniyor olabilir.
- Beyin fonksiyonu: Beyin isleyisindeki degisiklikler de özgül fobilerin gelistirilmesinde rol oynayabilir.
Özgül bir fobiden etkilenen kisiler, genellikle fobilerinin neden gelistigini belirleyemezler. Belirli bir fobinin nedeni bilinmeyebilir. Bunun yaninda semptomlari taniyarak ve bir akil sagligi uzmanindan yardim alarak, fobilerin tedavi edilebilecegini unutmamak önemlidir.
Özgül Fobilerin Tedavisi
Tüm anksiyete bozukluklari gibi, özgül fobiler de bir akil sagligi uzmaninin yardimiyla tedavi edilebilir. Özgül fobiler için tedavi seçenekleri; terapötik teknik, ilaç tedavisi veya her ikisinin bir kombinasyonu olarak tanimlanabilir.
- Bilissel Davranisçi Terapi (BDT): Amerikan Psikoloji Dernegi, bilissel-davranisçi terapiyi "düsünmeye ve bunun hem davranis hem de duygular üzerindeki etkisine odaklanmayi içeren bir tedavi sistemi" olarak tanimlar. BDT, islevsiz inanmalarin rolünü ve bunlarin davranissal sonuçlar üzerindeki etkisini vurgular. Terapi, fobi duyulan uyarana verilen tepkiyi degistirmek için bu tür olumsuz düsünceleri ve islevsiz inanmalari degistirmeye odaklanir. Bu terapinin ilk adimidir fakat özgül bir fobinin tedavisi, korku uyaricisina kademeli olarak maruz kalmayi da içermektedir.
- Ilaç Tedavisi: Bazi durumlarda basvurulan saglik uzmani, ilaçlarin bilissel davranisçi terapi ile birlikte kullanilmasi gerektigine karar verebilir. Özgül fobileri tedavi etmek için çesitli ilaç türleri kullanilir. Zoloft, Prozac, Celexa ve digerleri gibi seçici serotonin geri alim inhibitörleri olarak adlandirilan bir antidepresan sinifi reçete edilebilir. Anti-anksiyete ilaçlari, özgül fobilere karsi duygusal ve fiziksel reaksiyonlarin yatistirilmasinda da etkili olabilir.
Özgül Fobiler Insan Yasamini Nasil Etkileyebilir?
Özgül fobiler, fobi türüne göre yasamin pek çok alaninda etkili olabilir. Belirli is alanlarinda çalisma ortamini olumsuz etkileyebilir, yasam kalitesini düsürebilir. Örnegin; uçak fobisi olan bir kisi, is seyahatlerine çikamayacak duruma gelebilir ve isinde basari yakalama sansini kaybedebilir. Bir diger taraftan gök gürültüsünden korkan insanlar, yagmurlu günlerde büyük bir panik yasayabilir. Daha ilerleyen durumlarda insanlar sosyal yasama karismaya ya da yolculuk yapmaya dahi zorlanabilirler.
Insan yasaminda özgül fobiler, derin etkiler birakabilir ve pek çok alanda kisitlamalara neden olabilir. Tüm bu sebeplerden dolayi özgül fobi tedavisine önem verilmeli ve uzman destegi alinmalidir.
