Madde bagimliligi; kisinin davranislarina ve beynine etki eden, yasal veya yasal olmayan bir uyusturucu veya ilacin kullaniminin, kisinin kontrolünde olmamasi durumudur. Bagimlilik olustugunda, tüm bu maddeler zararlarina ragmen kullanilmaya devam ederler.
Uçucu madde bagimliligi yüksek oranda sosyal çevrede, denemeyle baslar. Keyifli ve yalnizca deneysel baslayan madde kullanimi bir süre sonra bazi insanlar tarafindan daha sik hale gelir.
Bagimlilik ihtimali ve bagimli olma hizi kullanilan maddeye göre degisir. Örnegin; Opioid agri kesiciler gibi ilaçlar digerlerine nazaran daha hizli bagimliliga neden olur.
Bu tür maddeleri kullanmaya basladiktan bir süre sonra, aldiginiz doz size yetmemeye ve hep daha fazlasini istemeye baslarsiniz. Basta yalnizca keyif için aldiginiz maddeleri artik iyi hissetmek için alir hale gelirsiniz.
Ülkemizde siklikla kullanilani tiner, bally ve çakmak gazidir. Sokaklarda bir dönem böyle bir "alt kültür" olusmus ve kullanicilar damgalanmistir. Suçla bagdastirilan bu madde kullanimi günümüzde eskisi kadar yaygin degildir.
Uçucu Madde Bağımlılığı Nedir?
Uçucu madde, oda sicakliginda kolay bir sekilde buharlasabilen maddeler için kullanilir. Etki biçimlerine göre 3 gruba ayirmak mümkündür:
1- Volatil çözücüler
2- Benzin ve anestezikler
3- Nitrik oksit ile buharlasabilen alkil nitrikler
Tarihsel açidan baktigimizda eter, kloroform gibi uçucu maddeler, 19.yüzyil sonlari 20.yüzyilin baslarinda ortaya çikmaya baslamistir. ABD’de ilk defa 1940’larda uçucu madde bagimliligi bildirilmistir.
Uçucu maddeler hizli, nese ve hafif sarhosluk vermeleri sebebiyle tercih edilirler. Erisimlerinin kolay olmasi, yasal ve ucuz olmalari sebebiyle de fazlaca tercih edilmektedirler. Birçok yan etkisi olan uçucu maddeler ilk kullanimda dahi ciddi zararlar verebilmekte hatta ölümlere yol açabilmektedir. Uçucu madde bagimliligi daha çok çocuk ve ergenlerde rastlanan bir bagimliliktir. Ilerleyen yaslarda daha nadir görülür. Uçucu maddeler; piyasada satilan birçok ürünün içinde bulunan maddelerdir. Ani ölümlere, nöropsikiyatrik rahatsizliklara ve tibbi birçok soruna neden olmaktadirlar. Sigara ve esrardan sonra en çok kullanicisi bulunan maddeler, uçucu maddelerdir.
Kullanım Biçimi ve Etkileri
Uçucu madde kullanimi agiz veya burun yoluyla gerçeklesir. Aerosoller ve spreylerin bir kismi direkt agiz veya burna sikilabilirler veya kâgit/plastik torba içinden solunabilirler. Diger bir kullanim sekli ise bir bezin üstüne dökülen uçucu maddenin emilmesi, solunmasi seklindedir. Uçucular genellikle grup etkinligi biçiminde kullanilmakla birlikte, kronik kullanicilarin eriskinlikte de tek olarak uçucu kullanimini sürdürdükleri gözlenmektedir (Altenkirch ve Kindermann 1986).
Uçucu maddelerin etkileri söyle listelenebilir:
1 – Solumanin hemen sonrasinda; bulanti, öksürme, burun akintisi, titreme, halsizlik, koordinasyon saglayamama ve istahsizlik görülebilir.
2 – Uzun süre kullanilmasi durumunda beyin ve karaciger hasar görebilir. Düsünme ve akil yürütme zorlasabilir.
3 – Uçucu maddenin derinden solunmasi veya kisa sürede fazla tüketilmesi; saldirganlik, saskinlik ve nerede oldugunu bilememe yaratabilir. Daha da kötüsü bilinç kaybi ve ölüme yol açabilir.
4 – Uzun süreli kullanilmasi durumunda; kilo kaybina, kas agrilarina ve kanda elektrolit dengesizlige neden olabilir. Üstelik sinir sistemine ciddi zararlari vardir.
Uçucu Madde Bağımlılığı Teşhis ve Tedavisi
Madde bagimliliginin teshisi, detayli bir incelemenin sonunda; Psikiyatrist, psikolog veya lisansli bir uyusturucu danismani tarafindan konulmaktadir. Teshis için psikiyatristler, Ruhsal Bozukluklarin Teshis ve Istatistik El Kitabindaki (DSM-5) kriterlerini kullanirlar.
Madde bagimliligiyla bas edebilmek için birtakim tedavi yöntemleri vardir. Tedavinin ilkelerini yerine getiren ve gerektigi süre boyunca tedavi alanlar büyük oranda bagimliliktan kurtulmaktadirlar. Tedavideki en önemli unsur kisinin uyumu ve tedaviyi istemesidir. Ancak unutulmamalidir ki bu uzun bir süreçtir. Özellikle bagimliligin nüksetmemesi için belirlenen süre boyunca tedaviye devam edilmelidir.
- Detoksifikasyon, detoks ve yoksunluk tedavisi anlamlarina gelir. Kullandiginiz maddeyi en güvenli ve hizli sekilde birakmanizi amaçlar. Detoks, ilacin asamali bir sekilde azaltilarak birakilmasini saglar.
- Davranis terapisi, bir tür psikoterapi yöntemidir. Terapi, istege ve ihtiyaca göre bir birey, aile veya grupla yapilabilir.
- Çogu kendi kendine yardim gruplari, Adsiz Alkolikler tarafindan gelistirilen 12 adimli modeli kullanir. Bagimliligin tekrarlamasindan dolayi yasanan utanç ve izolasyon hissini azaltmada etkili bir yöntemdir.
