Madde Bağımlılığı
Madde bağımlılığı; kişinin davranışlarına ve beynine etki eden, yasal veya yasal olmayan bir uyuşturucu veya ilacın kullanımının, kişinin kontrolünde olmaması durumudur. Bağımlılık oluştuğunda, tüm bu maddeler zararlarına rağmen kullanılmaya devam ederler.
Uçucu madde bağımlılığı yüksek oranda sosyal çevrede, denemeyle başlar. Keyifli ve yalnızca deneysel başlayan madde kullanımı bir süre sonra bazı insanlar tarafından daha sık hale gelir.
Bağımlılık ihtimali ve bağımlı olma hızı kullanılan maddeye göre değişir. Örneğin; opioid ağrı kesiciler gibi ilaçlar diğerlerine nazaran daha hızlı bağımlılığa neden olur.
Bu tür maddeleri kullanmaya başladıktan bir süre sonra, aldığınız doz size yetmemeye ve hep daha fazlasını istemeye başlarsınız. Başta yalnızca keyif için aldığınız maddeleri artık iyi hissetmek için alır hale gelirsiniz.
Ülkemizde sıkça kullanılan tiner, bally ve çakmak gazıdır. Sokaklarda bir dönem böyle bir “alt kültür” oluşmuş ve kullanıcılar damgalanmıştır. Suçla bağlantılı bu madde kullanımı günümüzde eskisi kadar yaygın değildir.
Uçucu Madde Bağımlılığı Nedir?
Uçucu madde, oda sıcaklığında kolay bir şekilde buharlasabilen maddeler için kullanılır. Etki biçimlerine göre 3 gruba ayırmak mümkündür:
- Volatil çözücüler
- Benzin ve anestezikler
- Nitrik oksit ile buharlasabilen alkil nitrikler
Tarihsel açıdan baktığımızda eter, kloroform gibi uçucu maddeler, 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyılın başlarında ortaya çıkmaya başlamıştır. ABD’de ilk defa 1940’larda uçucu madde bağımlılığı bildirilmiştir.
Uçucu maddeler hızlı, neşe ve hafif sarhoşluk vermeleri sebebiyle tercih edilirler. Erişimlerinin kolay olması, yasal ve ucuz olmaları sebebiyle de fazlaca tercih edilmektedirler. Birçok yan etkisi olan uçucu maddeler ilk kullanımda dahi ciddi zararlar verebilmekte hatta ölümlere yol açabilmektedir. Uçucu madde bağımlılığı daha çok çocuk ve ergenlerde rastlanan bir bağımlılıktır. İlerleyen yaşlarda daha nadir görülür. Uçucu maddeler; piyasada satılan birçok ürünün içinde bulunan maddelerdir. Ani ölümlere, nöropsikiyatrik rahatsızlıklara ve tıbbi birçok soruna neden olmaktadırlar. Sigara ve esrardan sonra en çok kullanıcısı bulunan maddeler, uçucu maddelerdir.
Kullanım Biçimi ve Etkileri
Uçucu madde kullanımı ağız veya burun yoluyla gerçekleşir. Aerosoller ve spreylerin bir kısmı direkt ağız veya burna sıkılabilirler veya kağıt/plastik torba içinden solunabilirler. Diğer bir kullanım şekli ise bir bezin üstüne dökülen uçucu maddenin emilmesi, solunması şeklindedir. Uçucular genellikle grup etkinliği biçiminde kullanılmakla birlikte, kronik kullanıcıların erişkinlikte de tek olarak uçucu kullanımını sürdürdükleri gözlenmektedir (Altenkirch ve Kindermann 1986).
Uçucu maddelerin etkileri şöyle listelenebilir:
- Solumanın hemen sonrasında; bulantı, öksürme, burun akıntısı, titreme, halsizlik, koordinasyon sağlayamama ve iştahsızlık görülebilir.
- Uzun süre kullanılması durumunda beyin ve karaciğer hasar görebilir. Düşünme ve akıl yürütme zorlaşabilir.
- Uçucu maddenin derinden solunması veya kısa sürede fazla tüketilmesi; saldırganlık, şaşkınlık ve nerede olduğunu bilememe yaratabilir. Daha da kötüsü bilinç kaybı ve ölüme yol açabilir.
- Uzun süreli kullanılması durumunda; kilo kaybına, kas ağrılarına ve kanda elektrolit dengesizliğine neden olabilir. Üstelik sinir sistemine ciddi zararları vardır.
Uçucu Madde Bağımlılığı Teşhis ve Tedavisi
Madde bağımlılığının teşhisi, detaylı bir incelemenin sonunda; psikiyatrist, psikolog veya lisanslı bir uyuşturucu danışmanı tarafından konulmaktadır. Teşhis için psikiyatristler, Ruhsal Bozuklukların Teşhis ve İstatistik El Kitabındaki (DSM-5) kriterlerini kullanırlar.
Madde bağımlılığıyla baş edebilmek için birtakım tedavi yöntemleri vardır. Tedavinin ilkelerini yerine getiren ve gerektiği süre boyunca tedavi alanlar büyük oranda bağımlılıktan kurtulmaktadırlar. Tedavideki en önemli unsur kişinin uyumu ve tedaviyi istemesidir. Ancak unutulmamalıdır ki bu uzun bir süreçtir. Özellikle bağımlılığın nüksetmemesi için belirlenen süre boyunca tedaviye devam edilmelidir.
- Detoksifikasyon, detoks ve yoksunluk tedavisi anlamlarına gelir. Kullandığınız maddeyi en güvenli ve hızlı şekilde bırakmanızı amaçlar. Detoks, ilacın aşamalı bir şekilde azaltılarak bırakılmasını sağlar.
- Davranış terapisi, bir tür psikoterapi yöntemidir. Terapi, isteğe ve ihtiyaca göre bir birey, aile veya grupla yapılabilir.
- Çoğu kendi kendine yardım grupları, Adsız Alkolikler tarafından geliştirilen 12 adımlı modeli kullanır. Bağımlılığın tekrarlamasından dolayı yaşanan utanç ve izolasyon hissini azaltmada etkili bir yöntemdir.