Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir?
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu gelişimsel bir bozukluktur. Yani anne karnında başlayan sinir sistemi gelişimi çocukluk ve ergenlik boyunca devam eder. Bu gelişimsel düzeydeki bir sorun nedeniyle dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olmak üzere 3 boyutta belirtiler görülmeye başlar. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan her 3 çocuktan biri sinir sistemi gelişimi ile düzelir. Kalan üçte ikisinin yarısı ergenlik sonrası düzelirken diğer yarısı yetişkinlik boyunca devam eder. DEHB semptomları genelde 3 yaş sonrası görülmeye başlar. Daha sonra sinir sisteminin gelişimi ile kendiliğinden düzelabildiği gibi ergenlik ve yetişkinlikte de devam edebilir. DEHB semptomları davranış sorunları ile karıştırılabilir. Genelde yaramaz çocuk olarak tabir edilen bu çocuklarda tedavi ile dramatik değişimler görülür. Çocuğun uyumu ve okul başarısı artar. Dikkat eksikliği belirtileri olan çocuklar ise sessiz, iyi huylu çocuklar olarak tanınır ancak okul başarıları düşük, unutkan ve dağınıktırlar. Bu çocuklarda altta yatan dikkat eksikliği bozukluğu tamamen gözden kaçabilir.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu sadece çocuklarda mı olur?
Yetişkinlerde de DEHB tanısı konulabilir ama çocuklukta tespit edilemediği varsayılır. 12 yaşından önce DEHB belirtileri yoksa tanı şüphelidir. Çocuklarda DEHB daha çok hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri ile seyrederken büyüdükçe bu belirtiler değişir veya kaybolur. Ergen ve erişkin yaşlarda dikkat eksikliği belirtileri daha sık görülür. Teşhis edilmemiş DEHB’li yetişkinlerin geçmişinde düşük okul başarısı, iş ve ilişkilerinde sorunlar çoğunlukla vardır.
Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olmak üzere 3 boyutu vardır.
Randevu Talep Et
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu belirtileri nelerdir?
Dikkat eksikliği belirtileri; dikkatsizlikten dolayı basit hatalar yapma, dikkati uzun süre sürdürememe, karışık çok basamaklı işleri organize etmede zorlanma, dikkatin kolay dağılması, dalgınlık, unutkanlık, telefon cüzdan anahtar vb. eşya kaybetme, başladığı işin sonunu getirmekte zorlanma, bir işe başlama ve bitirmede zorluk, ayrıntılı detaylı işlerde zorlanma ve bu işlerden kaçma, erteleme, işlerini son ana bırakma, sürekli gecikme, zamanı planlayamama, randevularını unutma, dağınıklık, sakarlık, sık ufak kazalar yapma.
Hiperaktivite belirtileri; motor takılmış gibi aşırı hareketlilik, çok konuşma, iç huzursuzluğu, boş duramama, sabit oturmakta zorlanma, el ve ayaklarda devamlı hareketlilik.
Dürtüsellik belirtileri; acelecilik, sabırsızlık, sıra bekleyememe, söz kesmek.
Bu belirtilerden birine sahip olmak dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tanısı koydurmaz. Birden fazla belirti daha sık ve daha şiddetli olarak mevcutsa; bu belirtiler iş, okul veya sosyal işlevselliği bozuyorsa psikiyatrik değerlendirme uygun olur. Bu belirtiler diğer psikiyatrik bozukluklarda da görülebildiği için ayrı bir tanı yapılmalıdır.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu neden olur?
Genetik, gebelikte sigara, gebelikte alkol, uyuşturucu madde ve bazı zehirli maddelerle temas, düşük kilolu doğmak, doğum sırasında beynin zarar görmesi gibi sebepler dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğuna neden olabilir. DEHB olan kişilerde öğrenme güçlüğü, kaygı bozuklukları, depresyon, alkol ve madde kullanımı sık görülür. Yaptığım bir bilimsel çalışmada DEHB’si olanlarda daha çok kaygı bozuklukları olduğunu, özellikle de sosyal anksiyete bozukluğu olduğunu tespit ettim. DEHB’si olan kişiler kaygılarını azaltmak veya DEHB belirtileri ile baş edebilmek için alkol ve madde kullanabilmektedir.
Randevu Talep Et
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ilaç tedavisi?
DEHB tedavisi belirtilere yöneliktir. DEHB tanısı konulduğunda ilk seçenek ilaçlar uyarıcı ilaçlardır. Metilfenidat, amfetamin, atomoksetin, klonidin, guanfasin, bupropion, venlafaksin, duloksetin gibi uyarıcı ilaçlar düşünme ve dikkat üzerinde etkili olan dopamin ve nöroadrenalini arttırarak etki ederler. Dakikalar içerisinde etki başlar ve gün sonunda etki kaybolur. Bir psikiyatrist denetiminde verilmesi uygun olur. Kalp ve dolaşım sistemi, karaciğer ve böbrek hastalığı, epilepsi, glokom, kaygı bozukluğu gibi bazı sorunları olanlarda uygun olmayabilir. Yan etkilerinin değerlendirilmesi gerekir.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ilaçları bağımlılık yapar mı?
DEHB tedavisinde kullanılan ilaçların bağımlılık yapmadığı tespit edilmiştir. Uyarıcı olmayan DEHB ilaçları da mevcuttur. Etkisi haftalar içerisinde çıkmaktadır. Kaygı bozukluğu veya madde bağımlılığı olanlarda ilk tercih edilmesi gereken ilaçlardır. Bazı antidepresan ilaçlar da DEHB tedavisinde kullanılmaktadır.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ilaçsız tedavi, terapi?
DEHB’si olan çocuk belirtileri nedeniyle aile, okul ve akran ortamında zorluklar yaşarlar. Fiziksel ve duygusal ihmale, istismara maruz kalırlar. Akranları tarafından zorbalığa uğrarlar. Hayal kırıklığı, suçluluk ve öfke aile içinde kol gezmeye başlar. Bu olumsuz duygularla baş edebilmek için yardım almalarını öneririm. Psikososyal müdahaleler çocuğun ve ebeveynlerin yeni beceri ve tutumlar edinerek birbirleriyle daha sağlıklı ilişki kurmalarına yardımcı olur. Aile ve okulda DEHB olan çocuğa nasıl davranılması gerektiğine yönelik psikoegitim verilmelidir. Bilişsel Davranışçı Terapi, Aile terapisi, stres ve sorun yönetimi DEHB tedavisinde kullanılan terapilerdir. Rutin günlük yaşam aktiviteleri planlanmalıdır. Uyanma saatinden gece yatış saatine kadar plana uyulmalıdır. Eşyaların düzeni için devamlı günlük organizasyon yapılmalıdır. Not alma, açıklık ve tutarlılık teşvik edilmelidir. Olumlu davranışlar ödüllendirilmeli, rutin takvimi oluşturulmalı, listeler yapılmalıdır. Etkinlik planlarken takvime işlenmeli ve kontrol edilmelidir. Notlar alınmalı, anahtar cüzdan, telefon gibi eşyalar belirli bir yerde bulundurulmalıdır. Yapılması gereken işler bölünmeli, daha küçük parçalar halinde yapılmalıdır.