Özgül fobiler, çok az tehlike arz eden ancak kaygı ve kaçınmaya sebep olan nesneler veya durumlara karşı duyulan karşı konulamaz korkudur. Bir konuşma yaparken veya bir sınava girerken yaşanan kısa kaygının aksine özgül fobiler uzun sürelidir. Hayatın uzun bir dönemi ya da tamamında devam edebilir. Aşırı denebilecek fiziksel ve psikolojik tepkilere neden olur. İş yerinde, okulda veya sosyal ortamlarda normal şekilde davranma yetisini etkileyebilir.
Özgül fobiler en yaygın anksiyete bozuklukları arasındadır fakat her fobinin tedavi edilmeye ihtiyacı yoktur. Yine de herhangi bir özgül fobi günlük yaşamınızı etkiliyorsa, korkularınızın üstesinden gelmenize yardımcı olabilecek çeşitli terapiler mevcuttur. Terapiler genellikle fobilerinize kalıcı olarak çözüm sunarlar.
Özgül Fobilerin Çeşitleri
Özgül fobi, taşıdığı riskle orantısız olan belirli bir nesne veya durumla ilgili yoğun ve ısrarcı bir korku içerir. Pek çok fobi türü vardır ve birden fazla nesne veya durum hakkında belirli bir fobi yaşamak alışılmadık bir durum değildir. Diğer anksiyete bozuklukları ile birlikte belirli fobiler de ortaya çıkabilir. Özgül fobilere sahip kişilerin ortak kategorileri şu şekildedir:
- Uçaklar, kapalı alanlar veya okula gitmek gibi durumlar,
- Gök gürültülü fırtına veya yükseklik gibi doğal olaylar,
- Köpekler ve örümcekler gibi hayvanlar ve böcekler,
- İğneler, kazalar veya tıbbi prosedürler gibi kan, enjeksiyon veya yaralanma olayları,
- Araba kullanma,
- Yalnızlık,
- Böğulma, kusma, yüksek sesler veya palyaçolar gibi diğerleri.
Özgül Fobilerin Belirtileri
Her özgül fobi, kendine has bir terimle anılır. Yaygın görülen fobilere ait terimlerin örnekleri, yükseklik korkusu için akrofobi ve kapalı alan korkusu için klostrofobi olarak gösterilebilir. Sahip olduğunuz özgül fobi ne olursa olsun, hepsinde ortak olarak şu belirtiler bulunabilir:
- Korkunuzun kaynağına maruz kaldığınızda, hatta onu düşündüğünüz anda gelen yoğun korku, endişe ve panik hissi,
- Korkularınızın mantıksız veya abartılı olduğunun ancak onları kontrol etmekte güçlük çektiğinizin farkında olmak,
- Durum veya nesne size yaklaştıkça artan anksiyete,
- Nesneden veya durumdan kaçınmak için mümkün olan her şeyi yapmak,
- Korkunuzdan dolayı normal çalışmakta zorluk çekmek,
- Terleme, hızlı kalp atışı, göğüs sıkışması veya nefes almada güçlük gibi fiziksel reaksiyonlar ve hisler,
- Kan görmek veya yaralanma durumlarında yaşanan mide bulantısı, baş dönmesi veya bayılma,
- Çocuklarda öfke nöbetleri, sarılmak, ağlamak veya ebeveynin yanından ayrılmayı reddetmek.
Randevu Talep Et
Özgül Fobilerin Nedenleri
Özgül fobilerin gerçek nedenleri hakkında hala pek çok şey bilinmiyor. Fakat şimdiye kadar belirlenmiş nedenleri şu şekilde sıralayabiliriz:
- Olumsuz deneyimler: Birçok fobi, belirli bir nesne veya durumla ilgili olumsuz bir deneyim sonucu gelişir. Bu deneyim sonucu yaşanan panik atak durumu da fobi gelişmesinde etkilidir.
- Genetik ve çevre: Özgül fobiniz ile ebeveynlerinizin fobisi veya kaygısı arasında bir bağlantı olabilir. Bu durum genetik fonksiyonlardan veya öğrenilmiş davranışlardan da kaynaklanıyor olabilir.
- Beyin fonksiyonu: Beyin işleyişindeki değişiklikler de özgül fobilerin geliştirilmesinde rol oynayabilir.
Özgül bir fobiden etkilenen kişiler, genellikle fobilerinin neden geliştiğini belirleyemezler. Belirli bir fobinin nedeni bilinmeyebilir. Bunun yanında semptomları tanıyarak ve bir akıl sağlığı uzmanından yardım alarak, fobilerin tedavi edilebileceğini unutmamak önemlidir.
Özgül Fobilerin Tedavisi
Tüm anksiyete bozuklukları gibi, özgül fobiler de bir akıl sağlığı uzmanının yardımıyla tedavi edilebilir. Özgül fobiler için tedavi seçenekleri; terapötik teknik, ilaç tedavisi veya her ikisinin bir kombinasyonu olarak tanımlanabilir.
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Amerikan Psikoloji Derneği, bilişsel-davranışçı terapiyi “düşünmeye ve bunun hem davranış hem de duygular üzerindeki etkisine odaklanmayı içeren bir tedavi sistemi” olarak tanımlar. BDT, işlevsiz inançların rolünü ve bunların davranışsal sonuçlar üzerindeki etkisini vurgular. Terapi, fobi duyulan uyarana verilen tepkiyi değiştirmek için bu tür olumsuz düşünceleri ve işlevsiz inançları değiştirmeye odaklanır. Bu terapinin ilk adımıdır fakat özgül bir fobinin tedavisi, korku uyarıcısına kademeli olarak maruz kalmayı da içermektedir.
- İlaç Tedavisi: Bazı durumlarda başvurulan sağlık uzmanı, ilaçların bilişsel davranışçı terapi ile birlikte kullanılması gerektiğine karar verebilir. Özgül fobileri tedavi etmek için çeşitli ilaç türleri kullanılır. Zoloft, Prozac, Celexa ve diğerleri gibi seçici serotonin geri alım inhibitörleri olarak adlandırılan bir antidepresan sınıfı reçete edilebilir. Anti-anksiyete ilaçları, özgül fobilere karşı duygusal ve fiziksel reaksiyonların yatıştırılmasında da etkili olabilir.
Özgül Fobiler İnsan Yaşamını Nasıl Etkileyebilir?
Özgül fobiler, fobi türüne göre yaşamın pek çok alanında etkili olabilir. Belirli iş alanlarında çalışma ortamını olumsuz etkileyebilir, yaşam kalitesini düşürebilir. Örneğin; uçak fobisi olan bir kişi, iş seyahatlerine çıkamayacak duruma gelebilir ve işinde başarı yakalama şansını kaybedebilir. Bir diğer taraftan gök gürültüsünden korkan insanlar, yağmurlu günlerde büyük bir panik yaşayabilir. Daha ilerleyen durumlarda insanlar sosyal yaşama karışmaya ya da yolculuk yapmaya dahi zorlanabilirler.
İnsan yaşamında özgül fobiler, derin etkiler bırakabilir ve pek çok alanda kısıtlamalara neden olabilir. Tüm bu sebeplerden dolayı özgül fobi tedavisine önem verilmeli ve uzman desteği alınmalıdır.