Yapay bozukluk, bir kisinin kendi sagligi hakkinda fiziksel veya zihinsel hastaliklar ürettigi ciddi bir akil sagligi bozuklugudur. Yapay bozuklugu olan kisiler, tibbi bir ortamda bakim ve ilgi görmek amaciyla kasitli olarak bir hastaligin semptomlarini üretirler. Yarattiklari semptomlar onlara pratik faydalar saglamayi amaçlamaz, kazancin esas olarak psikolojik olduguna inanilir. Yapay bozukluk, bir akil hastaligi olarak kabul edilir. Ciddi duygusal zorluklari ve hastalarin daha fazla semptom üretmeye devam ederek kendilerine zarar verme olasiliklarini içerir. . Bu durum, hastalarin kendilerine gereksiz prosedürleri uygulatmalarina yol açar. Hatta gereksiz yere ameliyatlar geçirmelerine neden olur.
Yapay Bozukluk Türleri Nelerdir?
Yapay bozukluklar iki baslikta incelenebilir. Bu türler su sekildedir:
- Kendine empoze edilen yapay bozukluk: Bu tür, psikolojik veya fiziksel belirti veya semptomlarin tahrif edilmesini içerir. Psikolojik gerçekçi bir bozuklugun örneklerinden biri, sizofreni gibi bir akil hastaligina özgü davranislari taklit etmektir. Kisi kafasi karismis görünebilir, tuhaf ifadeler kullanabilir. Bazi durumlarda halüsinasyonlar (orada olmayan seyleri hissetme deneyimi; örnegin sesler duyma) yasadigini bildirebilir.
- Bir baskasina empoze edilen yapay bozukluk: Bu tür yapay bozukluga sahip kisiler, bakimlari altindaki insanlarda hastalik belirtileri üretir veya uydurur. Hastalik atfettikleri insanlar; çocuklar, yaslilar, engelliler olabildigi gibi evcil hayvanlari da olabilir. Çogunlukla annelerde (babalarda da görülebilmesine ragmen) ve dikkat çekmek için çocuklarina kasitli olarak zarar verenlerde görülür. Bu durumda teshis magdura degil faile konulur.
Munchausen Sendromu Nedir?
Munchausen sendromu, tamamen saglikli olan bir kisinin ilgi çekebilmek adina sürekli olarak saglik kurulusuna basvurmasina neden olan bir saglik sorunudur. Bu hastaliktan muzdarip kisiler, hiçbir saglik sorunlari olmamasina ragmen hasta rolü yaparlar. Bazi hastalar, kendileri üzerinden degil de çocuklari üzerinden de bu semptomlari gösterebilirler. Çocuklarinin hasta olduklarini söyleyip hastaneye götürebilir, gereksiz yere ilaç kullandirabilirler. Bu durum çocugun ilerleyen zamanlarda ciddi saglik sorunlari yasamasina neden olabilir.
Munchausen sendromu, yapay bozukluk için verilebilecek en çarpici örneklerden biridir. Çünkü gerçekte var olmayan bir hastaligin belirtileri, hasta tarafindan taklit edilebilir. Hatta ilaç alinarak, belirtilerin olusmasi dahi saglanabilir. Munchausen sendromuna sahip kisiler, genellikle tibbi terimlere hakimdir ve saglik konularinda bilgi sahibidir.
Yapay Bozukluğun İşaretleri Nelerdir?
Yapay düzensizligin olasi uyari isaretleri sunlari içerir:
- Dramatik ama tutarsiz tibbi geçmis
- Kontrol edilemeyen, daha siddetli hale gelen veya tedavi basladiktan sonra degisen net olmayan belirtiler
- Durumdaki iyilesmeyi takiben tahmin edilemeyen nüks etmeler
- Hastaneler ve / veya tibbi terminoloji hakkinda kapsamli bilgi ve hastalikla ilgili ders kitabi açiklamalari
Birçok ameliyat izinin varligi
- Negatif test sonuçlarinin ardindan yeni veya ek semptomlarin ortaya çikmasi
- Semptomlarin yalnizca hasta yalnizken veya gözlenmediginde varligi
- Tibbi testler, ameliyatlar veya diger prosedürler için isteklilik
- Pek çok hastanede, klinikte ve doktor muayenehanelerinde hasta kayitlari
- Hastanin saglik uzmanlarinin aile üyeleri, arkadaslari ve önceki saglik hizmeti saglayicilariyla görüsmesine veya onlarla konusmasina izin verme konusundaki isteksizligi
- Psikiyatrik veya psikolojik degerlendirmenin reddi
- Kanit olmadigi halde tibbi sonuçlari olumsuz olarak tahmin etmek
- Hastanin taburcu planlarini sabote etmesi veya taburcu edilmek üzereyken aniden daha fazla hastalanmasi
Yapay Bozukluğun Nedeni Nedir?
Yapay bozuklugun kesin nedeni bilinmemektedir ancak arastirmacilar hem biyolojik hem de psikolojik faktörlerin rol oynadigina inanmaktadir. Bazi teoriler, çocuklukta istismar veya ihmal öyküsünün etkili olabilecegini öne sürmektedirler. Ayni zamanda hastanede yatmasi gereken aile bireylerinde sik görülen hastalik öyküsünün, bozuklugun gelisiminde faktörler olabilecegini öne sürülmektedir.
Yapay bozuklugu olan hastalarin çogunun; istismar, travma, aile disfonksiyonu, sosyal izolasyon, erken kronik tibbi hastalik veya saglik hizmetlerinde mesleki deneyim (hemsirelik egitimi, saglik yardimi çalismasi vb.) hikayeleri bulunmaktadir.
Yapay Bozukluk Belirtileri Nelerdir?
Bu rahatsizliga sahip çogu insan, yapay bozukluklara sahip olduklarina inanmaz. Kendi hastaliklarina neden olduklarinin tam olarak farkinda olmayabilirler. Yapay bozuklugu olan birçok kisi, özellikle kisilik veya kimlik bozukluklari gibi diger zihinsel bozukluklardan da mustarip olabilir. Yapay bozukluk belirtileri dâhilinde hasta sunlari yapabilir:
- Semptomlar hakkinda yalan söylerler ya da semptomlari taklit ederler.
- Semptomlara neden olmak için kendilerine zarar verirler.
- Teshis testlerini degistirebilirler. Iyilesmeyi önlemek için idrar örnegini degistirmek veya yarayi kurcalamak gibi.
- Gerçekten tibbi olarak hasta olan kisilere gösterilen sempati ve özel ilgiyi kazanmak için riskli testlere ve operasyonlara girmeye istekli olurlar.
Yapay Bozukluk Nasıl Tedavi Edilir?
Tedavinin ilk amaci, kisinin davranisini degistirmek ve tibbi kaynaklari kötüye kullanmasini azaltmaktir. Bir baskasina empoze edilen yapay düzensizlik durumunda, asil amaç gerçek veya potansiyel magdurlarin güvenligini ve korunmasini saglamaktir. Ilk hedefe ulasildiginda tedavi, davranisa neden olabilecek ve altta yatan psikolojik sorunlari çözmeyi amaçlar.
Yapay bozuklugun birincil tedavisi psikoterapidir. Bilissel-davranisçi terapi, bozuklugu olan bireyin düsünce ve davranisini degistirmeye odaklanacaktir. Aile terapisi, bozuklugu olan kisinin davranisini ödüllendirmemeleri veya pekistirmemeleri için aile üyelerine yardimci olabilir.
Yapay bozuklugu tedavi etmek için gelistirilmis herhangi bir ilaç bulunmamaktadir. Bununla birlikte, depresyon veya anksiyete gibi herhangi bir ilgili bozuklugu tedavi etmek için ilaç kullanimina basvurulabilir.
