Travma sonrasi stres bozuklugu (TSSB), dehset verici bir olayla tetiklenen bir akil sagligi durumudur. TTSB yasamak için tetikleyici olaya bizzat dahil olmak ya da tanik olmak gereklidir. Travma sonrasi stres bozuklugunun semptomlari, olayla ilgili kontrol edilemeyen düsüncelerin olusmasini içerir. Bunun yani sira olaya geri dönüsler, kâbuslar ve siddetli anksiyeteyi barindirabilir.
Travmatik olaylardan geçen çogu insan, geçici olarak uyum saglamakta ve yasadiklariyla basa çikmakta zorluk çekebilir. Ancak zamanla ve iyi planlanmis bir öz bakimla, genellikle daha iyi hale gelir. Semptomlar kötülesirse, aylarca hatta yillarca sürerse ve günlük isleyisinize müdahale ediyorsa travma sonrasi stres bozuklugu yasiyor olabilirsiniz.
TSSB semptomlari, ortaya çiktiktan sonra etkili bir tedavi ile azaltilabilir ve iyilesme süreci baslayabilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtileri
Travma sonrasi stres bozuklugu belirtileri, travmatik bir olaydan sonraki bir ay içinde baslayabilir. Ancak bazen semptomlar olaydan yillar boyunca ortaya çikmayabilir. Bu belirtiler, sosyal ortamlarda, is hayatinda ve iliskilerde önemli sorunlara neden olabilir. Ayrica, rutin günlük islerinizi yerine getirme becerinize de müdahale edebilirler.
TSSB semptomlari genellikle dört tipte gruplanir:
- Müdahaleci anilar,
- Kaçinma,
- Düsünme,
- Ruh halindeki olumsuz degisiklikler ve fiziksel ve duygusal tepkilerdeki degisiklikler.
- Belirtiler zamanla degisebilir veya kisiden kisiye degisebilir.
Müdahaleci Anıların Belirtileri
- Travmatik olayin tekrarlayan, istenmeyen üzücü anilari
- Travmatik olayi yeniden yasiyormus gibi hissetmek
- Travmatik olay hakkinda üzücü rüyalar veya kâbuslar
- Size travmatik olayi hatirlatan bir seye karsi siddetli duygusal sikinti veya fiziksel tepkiler
Kaçınma Belirtileri
- Travmatik olay hakkinda konusmaktan, hatta düsünmekten kaçmak
- Size travmatik olayi hatirlatan yerlerden, etkinliklerden veya insanlardan kaçinmak
- Düsünce ve ruh halindeki olumsuz degisiklikler
Düşünce ve Ruh Halindeki Olumsuz Değişiklikler
- Kendiniz, diger insanlar veya dünya hakkinda olumsuz düsünceler
- Gelecek hakkinda umutsuzluk
- Travmatik olayin önemli yönlerini hatirlamamak da dâhil olmak üzere hafiza sorunlari
- Yakin iliskileri sürdürmede zorluk
- Aileden ve arkadaslardan kopuk hissetmek
- Bir zamanlar zevk aldiginiz aktivitelere ilgisizlik
- Olumlu duygulari yasama zorlugu çekmek
- Duygusal olarak uyusmus hissetmek
- Fiziksel ve duygusal tepkilerde yasanan degisiklikler
Fiziksel ve Duygusal Tepkilerdeki Değişiklikler
Fiziksel ve duygusal tepkilerdeki degisiklikler, uyarilma belirtileri olarak da adlandirilir. Uyarilma belirtilerini su sekilde siralayabiliriz:
- Kolayca ürkme veya korkmak
- Daima tehlikeye karsi tetikte olmak
- Çok fazla içmek veya çok hizli araba kullanmak gibi kendine zarar veren davranislar
- Uyku problemleri
- Odaklanmada zorluk
- Sinirlilik hali, öfke patlamalari ve agresif davranislar
- Ezici bir suçluluk veya utanç
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nedenleri
Bir ölümle veya ölüm riskiyle, ciddi yaralanma veya cinsel istismari içeren bir olayi yasadiginizda, gördügünüzde veya ögrendiginizde travma sonrasi stres bozuklugu gelistirebilirsiniz. Doktorlar, bazi insanlarin neden TSSB'ye yakalandigindan emin degiller. Çogu akil sagligi probleminde oldugu gibi, TSSB muhtemelen asagidaki nedenlerin karmasik birlesiminden kaynaklanir:
- Geçmis travma sayisi ve boyutu dahil olmak üzere stresli deneyimler
- Ailede anksiyete ve depresyon geçmisi gibi kalitsal ruh sagligi riskleri
- Kisiliginizin miras alinan özellikleri - genellikle mizaciniz olarak adlandirilir
- Beyninizin vücudunuzun salgiladigi kimyasallari ve hormonlari düzenleme sekli
- Diger risk faktörleri
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Risk Faktörleri
Her yastan insanda travma sonrasi stres bozuklugu görülebilir. Bununla birlikte, bazi faktörler sizin travmatik bir olaydan sonra TSSB gelistirme olasiliginizi artirabilir, örnegin:
- Yogun veya uzun süreli travma yasamak
- Daha önce çocukluk çagi istismari gibi baska travmalar yasamis olmak
- Askeri personel ve ambulans görevlisi gibi travmatik olaylara maruz kalma riskinizi artiran bir ise sahip olmak
- Anksiyete veya depresyon gibi baska akil sagligi sorunlarina sahip olmak
- Asiri alkol tüketimi veya uyusturucu kullanimi gibi madde kötüye kullanimiyla ilgili sorunlara sahip olmak
- Aile ve arkadaslardan gelecek destekten yoksun olmak
- Kan bagi bulunan kisilerin anksiyete veya depresyon dahil olmak üzere zihinsel saglik sorunlari olmasi
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Ne Kadar Sürer?
Travma sonrasi stres bozuklugu, travmatik bir durum meydana geldikten sonra kisa sürede ortaya çikabilir. Ancak bazi durumlarda çok uzun süre sonra olusabilir ve yillarca sürebilir. Travma sonrasi stres bozuklugu süresi hakkina net bir sey söylemek dogru olmaz. Genel olarak travmayi izleyen ilk aylarda, tipik belirtiler ortaya çikar. Bunun yaninda travmanin hemen sonrasinda ruhsal sok tepkileri görülebilir.
Travma sonrasi yasanan sok, günler ya da haftalar için azalir. Zaman içinde de kaybolabilir. Travmatik bir olay yasayan insanlarin %30’u, bir ay sonunda travmatik stres bozuklugu belirtilerini göstermeyi birakir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tedavisi
Travma sonrasi stres bozuklugu yasayan kisiler için ana tedaviler, ilaç tedavisi ve psikoterapi (konusma terapisi) içerir. Kimi durumda, her ikisini birden içeren bir tedavi plani uygulanabilir. Herkesin travmasi ve bunun stresini yasayis biçimi farklidir ve TSSB her insani farkli sekilde etkiler. Bu nedenle bir hastanin olumlu cevap verdigi tedavi bir baskasi için ise yaramayabilir. Travma sonrasi stres bozuklugu olan herkesin, TSSB üzerine uzmanligi bulunan bir akil sagligi doktoru tarafindan tedavi edilmesi önemlidir. TSSB'si bulunan bazi kisilere neyin iyi geldigini ve hangi tedavinin ise yaradigini bulmak için farkli tedavilerin denenmesi gerekebilir.
Travma stres bozuklugu yasayan kisi, istismarci ve toksik bir iliskinin içinde olmak gibi devam eden bir travma geçiriyorsa, her iki sorunun da ele alinmasi gerekir. Bunun gibi devam eden diger sorunlar arasinda panik bozuklugu, depresyon, madde bagimliligi ve intihara egilimli olmak sayilabilir.
